De vredesbeweging van 1900 tot 1918

We kunnen in de Nederlandse Vredesbeweging van voor de Eerste Wereldoorlog drie stromingen herkennen:
Een christenlijke stroming, in principe geweldloos, een sociaal democratische, gericht op het veroveren van regeringsmacht en een anarchistische stroming die "vanonder op" een nieuwe maatschappij wil vestigen, waar geweld "niet meer zal zijn".

Thoreau

Grondlegger van de burgerlijke ongehoorzaamheid en geweldloosheid was de Amerikaanse schrijver Henry David Thoreau (1817-1862). Op zijn hoofdwerk "Walden or life in the woods" is het coöperatiewerk van o.a. Frederik van Eeden gebaseerd. Zijn "duty of civil disobedience" is door Gandhi verder uitgewerkt.

Frederik van Eeden

Frederik van Eeden (1860-1932) verwierf bekendheid als schrijver van "De kleine Johannes" en van zijn gedichten, o.a. grassprietjes. Hij was arts in Bussum, maar stichte in 1898 te Graveland de eerste coöperatieve landbouw kolonie. De kolonie had een wisselend succes, vooral omdat veel kolonisten kwamen eten en niet kwamen werken. De zg. zit en eetgroepen. Van Eeden moest een aantal keren door het schrijven weer kapitaal verzamelen voor de kolonie. In 1907 ging de kolonie failliet. Vanuit de kolonie kwam een golf van anti-militaristisch en socialistisch denken

Internationale Antimilitaristische Vereniging

Veel radicaler was de in 1904 opgerichte Internationale Antimilitaristische Vereniging. Domela Nieuwenhuis, die zich inmiddels had ontwikkeld van Lutheraan tot Anarchist, was daarvan de grote voorman. Hun blad "De Wapens Neder" had in 1905 een oplage van 15.000, waarvan het merendeel door colportage aan de man werd gebracht. De leden waren tegen het leger en tegen het kolonialisme. Van het IAMV waren de slogans: "geen man en geen cent voor het leger" en "Indië los van Nederland". Oorlog moest worden uitgebannnen door mentaliteits verandering, door weigering mee te doen in het leger en bij de wapenindustrie en als uiteindelijk middel de algemene werkstaking. Van de regeringen verwachtte het IAMV niet zoveel. Toen het Vredespaleis in 1913 werd geopend sprak Domela Nieuwenhuis op een meeting van 5000 toehoorders: "Het vredespaleis is geopend, de oorlog kan beginnen". Het bleken profetische woorden te zijn.

Mahatma Gandhi

Mahatma Gandhi werd 2 oktober 1869 in Porbander geboren en stierf op 30 januari 1948 door pistoolschoten. Zijn leven is niet los te denken van politieke strijd, vooral tegen de overheersing door de Engelsen en tegen het in India bestaande kaste systeem. Gandhi heeft aan de wereld geleerd hoe strijd kan worden geleverd door burgerlijke ongehoorzaamheid. De geweldloze strijdmethoden zijn door hem uitgewerkt en in de praktijk getoetst. In Zuid-Afrika, waar hij woonde van 1893 tot 1917, ging het om het wegnemen van rassenongelijkheid. Van 1917 tot 1947 werkte hij in India aan de dekolonisatie en dus voor een zelfstandige staat. Gandhi noemde zijn methodes "Satyagraha" (kracht van de waarheid). Wie Gandhi wil leren kennen moet in elk geval die geweldige film over hem gaan zien en zijn biografie " Mijn experimenten over de waarheid" lezen of een van de vele boeken kopen die in de loop der jaren over deze prachtkerel zijn geschreven.
Typerend voor Gandhi is zijn anarchistische opvatting enerzijds en zijn religieus mondiaal gevoel anderzijds. Voor Gandhi was geweldloosheid geen boven alles gesteld principe maar een middel dat paste in de strijd van een arme bevolking tegen een zwaar bewapend Engels Leger.

Zeer veel meer info over Gandhi vindt u op de site van Gandhiserve.